Stowarzyszenie Folkowisko ma za sobą pierwszą akcję porządkowania cmentarza. Wybraliśmy do pierwszej akcji cmentarz częściowo nieużytkowany, położony w Nowym Bruśnie, a kiedyś na terenie wsi Rudka, która teraz nie istnieje. Mimo złej aury, niskiej temperatury i deszczu, zajęliśmy się 20 nagrobkami z kamienia bruśnieńskiego.
Akcja rozłożona była na dwa dni, 21 i 28 października. Najpierw podęliśmy wstępne prace inwentaryzacyjne i postawionych zostało do pionu 5 nagrobków. Wymagały one szybkiej interwencji, bowiem były bardzo przechylone i mogły upaść w każdej chwili, co za tym idzie, mogły się też uszkodzić. Główny dzień prac, to sobota 28 października, wtedy to wolontariusze poświęcili się wydobywaniu z ziemi i prostowaniu nagrobków. Jednocześnie na cmentarzu pracowali też członkowie Szkolnego Koła PCK z Horyńca-Zdroju, którzy sprzątali cmentarz.
Dzięki przeprowadzonym wywiadom z mieszkańcami Nowego Brusna i Rudki, postanowiliśmy podjąć dalsze działania związane z tym cmentarzem. Ponieważ jest to użytkowana nekropolia (powstała tuż przed I Wojną Światową) i zarządza nią lokalna parafia, to w najbliższym czasie nie ma szans wpisu na listę zabytków. Mamy nadzieję sporządzić szczegółową inwentaryzację tego cmentarza do następnych świąt 1 listopada, umówieni jesteśmy też z właścicielami na renowację wybranych nagrobków.
Może się uda też zorganizować na wiosnę kolejną akcję porządkowania starej części cmentarza, dzięki czemu może będzie możliwość wpisania w przyszłości na listę zabytków. Cel działania z tym cmentarzem jest bardzo ciekawy, chcielibyśmy stworzyć wzorcowy schemat doprowadzania zaniedbanych cmentarzy do porządku, a także spróbować stworzyć mechanizmy zapobiegające wyrzucaniu starych już zabytkowych kamiennych krzyży i zastępowaniu ich granitowymi nagrobkami bez wartości artystycznej i historycznej. Od wielu lat zajmujemy się kamiennymi krzyżami przydrożnymi i zgłębiamy historię kamieniarki bruśnieńskiej. Kamienne krzyże cmentarne to ważny element nie tylko historii regionu, ale także unikalny aspekt lokalnej ludowej sztuki.
W orbicie naszych zainteresowań znajdują się też dwa inne cmentarze, jeden w Płazowie, nazywany cmentarzem cholerycznym, lub cmentarzem wisielców oraz leśna nekropolia w Miłkowie koło Starego Dzikowa. Kolejnym szczególnym cmentarzem, na jaki zwróciliśmy już uwagę jest nekropolia z I Wojny Światowej w Nowym Bruśnie. Podczas ostatnich działań odwiedziliśmy też ten cmentarz i wykonaliśmy sondażowe prace. Niestety ostatnie odkrzaczenie nie zostało wykonane starannie, bowiem płytko ukorzenione krzewy zostały ścięte i odrastają, co spowoduje niedługo szybkie jego zarośnięcie. Trzeba opracować dla tego cmentarza odpowiedni plan prac i wykonać zaawansowane prace porządkowe, ale i też inwentaryzacyjne. Dla Stowarzyszenia jest to też szczególny temat do zajęcia się, bowiem jest o przykład wielokulturowej nekropolii, gdzie w jednej armii walczyli Austriacy, Polacy, Ukraińcy, Niemcy, Żydzi i wiele innych nacji, przeciwko równie wieloetnicznej armii rosyjskiej. Wszyscy oni leżą obok siebie, anonimowo. Będziemy odkrywać historię tego cmentarza i wydarzeń związanych z I Wojną w regionie. To bardzo szeroki temat, bowiem pamiątką po Wielkiej Wojnie są też kamienne krzyże przydrożne, postawione na przykład na pamiątkę szczęśliwego powrotu z wojny, czy też na pamiątkę ustania wojny i plag, jakie za sobą niosła.
Posłuchaj audycji w Radio Rzeszów związanej z akcją porządkowania cmentarza: www.radio.rzeszow.pl/#ajx/wiadomosci/6623/ratuja-zapomniane-nagrobki-w-powiecie-lubaczowskim